در دنیای پیشرفته‌ی پزشکی امروز، یکی از چالش‌های پنهان اما بسیار خطرناک، عفونت‌های نازوکومیال یا همان عفونت‌های بیمارستانی هستند؛ عفونت‌هایی که نه‌تنها فرآیند درمان بیماران را طولانی و پیچیده می‌کنند، بلکه می‌توانند جان انسان‌ها را نیز به خطر اندازند.
این نوع عفونت‌ها معمولاً در نتیجه تماس با تجهیزات آلوده، محیط‌های درمانی غیراستریل یا رعایت‌نشدن اصول دقیق بهداشتی ایجاد می‌شوند. در واقع، هرچه فناوری‌های درمانی پیشرفته‌تر می‌شوند، کنترل و پیشگیری از عفونت‌های نازوکومیال نیز اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. شناخت ماهیت این عفونت‌ها، عوامل بروز آن‌ها و روش‌های علمی پیشگیری، گامی حیاتی در ارتقای کیفیت خدمات درمانی و حفظ سلامت بیماران است.در این مقاله از آمبولانس خصوصی آرمان به تعریف و راههای پیشگیری از عفونت نازوکومیال می پردازیم.
تعریف عفونت نازوکومیال
عفونت نازوکومیال (Nosocomial Infection) به عفونتی گفته می‌شود که در طی بستری شدن بیمار در بیمارستان یا دریافت خدمات درمانی ایجاد می‌شود و در زمان پذیرش بیمار، هیچ نشانه‌ای از آن وجود نداشته است.
به عبارت دیگر، بیمار در حین درمان بیماری اصلی خود، در محیط درمانی در معرض میکروارگانیسم‌هایی قرار می‌گیرد که موجب بروز عفونت جدیدی در بدن او می‌شوند.
این عفونت‌ها می‌توانند در نواحی مختلف بدن مانند ریه‌ها، مجاری ادراری، زخم‌های جراحی یا جریان خون بروز کنند.
چرا عفونت نازوکومیال خطرناک است؟
عفونت‌های بیمارستانی معمولاً توسط باکتری‌هایی ایجاد می‌شوند که به آنتی‌بیوتیک‌های رایج مقاوم شده‌اند. این موضوع، درمان را دشوارتر و طولانی‌تر می‌کند.
در بسیاری از موارد، بیمارانی که به این نوع عفونت‌ها دچار می‌شوند، نیازمند بستری مجدد، مصرف داروهای گران‌قیمت‌تر و مراقبت‌های ویژه هستند.
خطر این عفونت‌ها زمانی بیشتر می‌شود که بیماران سیستم ایمنی ضعیفی دارند — مانند سالمندان، نوزادان یا افرادی که تحت شیمی‌درمانی یا جراحی سنگین قرار گرفته‌اند.
شایع‌ترین انواع عفونت نازوکومیال
عفونت‌های بیمارستانی در نقاط مختلف بدن ایجاد می‌شوند، اما چند نوع آن شایع‌تر و خطرناک‌تر است:
۱. عفونت ریوی (ذات‌الریه بیمارستانی):
در بیماران بستری در بخش‌های مراقبت ویژه (ICU) و افرادی که به دستگاه تنفس مصنوعی متصل هستند، احتمال ابتلا به این نوع عفونت بسیار بالاست.
۲. عفونت مجاری ادراری:
استفاده طولانی‌مدت از سوند ادراری یکی از دلایل اصلی بروز این نوع عفونت است.
۳. عفونت زخم جراحی:
در صورتی که محیط اتاق عمل یا ابزار جراحی استریل نباشند، احتمال آلودگی زخم پس از عمل افزایش می‌یابد.
۴. عفونت جریان خون (سپتی‌سمی):
زمانی رخ می‌دهد که میکروب‌ها از طریق تزریق یا وسایل وریدی وارد خون بیمار شوند و کل بدن را درگیر کنند.
عوامل ایجاد عفونت نازوکومیال یا عفونت های بیمارستانی
بروز عفونت نازوکومیال معمولاً حاصل مجموعه‌ای از عوامل انسانی و محیطی است.
در میان آن‌ها، چند عامل نقش پررنگ‌تری دارند:
- تجهیزات پزشکی آلوده: دستگاه‌هایی مانند ونتیلاتور، سرم، سوند یا مانیتورهای علائم حیاتی در صورت عدم ضدعفونی صحیح، می‌توانند ناقل باکتری‌ها باشند.
- دست‌های آلوده‌ی پرسنل: شایع‌ترین راه انتقال عفونت، تماس مستقیم دست پرسنل درمانی با بیمار یا وسایل اوست.
- تهویه و رطوبت نامناسب محیط: شرایط مرطوب و بسته، محیطی ایده‌آل برای رشد باکتری‌ها ایجاد می‌کند.
- ضعف ایمنی بیمار: بدن بیماران با بیماری‌های زمینه‌ای یا تحت درمان‌های تهاجمی، آمادگی کمتری برای مقابله با عفونت دارد.
- استفاده از داروهای آنتی‌بیوتیکی به‌صورت بی‌رویه: مصرف بی‌هدف آنتی‌بیوتیک‌ها باعث مقاوم شدن میکروب‌ها در برابر دارو می‌شود.
روش‌های پیشگیری از عفونت نازوکومیال
پیشگیری از این نوع عفونت‌ها نیازمند رعایت دقیق اصول بهداشتی در تمام مراحل درمان است. سازمان جهانی بهداشت (WHO) کنترل عفونت را یکی از شاخص‌های اصلی کیفیت نظام درمانی معرفی کرده است.
برای کاهش احتمال بروز عفونت، رعایت نکات زیر ضروری است:
۱. شست‌وشوی منظم دست‌ها
مهم‌ترین و مؤثرترین اقدام در پیشگیری از عفونت‌های بیمارستانی، شست‌وشوی دقیق و مکرر دست‌ها با آب و صابون یا محلول ضدعفونی‌کننده است.
۲. استریل‌سازی کامل تجهیزات
تمام وسایل پزشکی و جراحی باید پس از هر استفاده ضدعفونی شوند. این اقدام ساده، یکی از مؤثرترین راه‌ها برای جلوگیری از انتقال باکتری است.
۳. استفاده از وسایل یک‌بار مصرف
ماسک، دستکش، سرنگ و سایر ابزارهایی که با بدن بیمار تماس دارند، نباید برای چند بیمار استفاده شوند.
۴. تهویه مناسب محیط درمان
استفاده از سیستم تهویه‌ی استاندارد و فیلترهای HEPA برای تصفیه هوا در محیط‌های درمانی ضروری است.
۵. آموزش مستمر پرسنل
کارکنان بیمارستان و مراکز درمانی باید به‌صورت مداوم در زمینه کنترل عفونت، نحوه ضدعفونی تجهیزات و رعایت بهداشت فردی آموزش ببینند.
نقش بیماران و خانواده‌ها در پیشگیری از عفونت نازوکومیال
پیشگیری از عفونت نازوکومیال تنها بر عهده کادر درمان نیست. بیماران و خانواده‌هایشان نیز نقش مؤثری دارند. رعایت چند نکته ساده می‌تواند خطر ابتلا را به میزان قابل‌توجهی کاهش دهد:
- استفاده از ماسک تمیز و دستمال شخصی
- شستن دست‌ها پیش و پس از تماس با بیمار
- خودداری از لمس وسایل پزشکی بدون ضرورت
- اطلاع دادن سریع هرگونه علائم مشکوک مانند تب، قرمزی زخم یا ترشح غیرعادی به پزشک یا پرستار
اهمیت کنترل عفونت در نظام درمانی
عفونت‌های بیمارستانی نه‌تنها بار مالی و درمانی سنگینی بر دوش بیماران و خانواده‌ها می‌گذارند، بلکه باعث افزایش مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها و در نتیجه گسترش مقاومت میکروبی در جامعه می‌شوند.
کنترل دقیق عفونت، نشانه‌ای از کیفیت، نظم و مسئولیت‌پذیری یک سیستم درمانی است. هرچه میزان رعایت اصول بهداشتی در بیمارستان‌ها، کلینیک‌ها و حتی در زمان انتقال بیماران بیشتر باشد، احتمال بروز این نوع عفونت‌ها کمتر خواهد بود.
جمع‌بندی
عفونت نازوکومیال یکی از جدی‌ترین تهدیدها برای سلامت بیماران در سراسر جهان است. این عفونت‌ها می‌توانند باکتریایی، ویروسی یا قارچی باشند و در صورت عدم کنترل، پیامدهای جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشند.
با این حال، اجرای دقیق اصول پیشگیری، از شست‌وشوی ساده‌ی دست‌ها تا استریل کردن تجهیزات و تهویه‌ی صحیح محیط، می‌تواند تا حد زیادی از بروز آن جلوگیری کند.
در نهایت، آگاهی، مسئولیت‌پذیری و رعایت مداوم اصول بهداشتی، کلید اصلی مقابله با عفونت‌های بیمارستانی و حفظ سلامت بیماران است.